Fear and Trembling (a.k.a Stupeur et tremblements): We don't have Paris anymore

Allo again!  Σήμερα, με την επίσημη έναρξη του φεστιβάλ Νύχτες Πρεμιέρας, είπα να ανεβάσω στο blog μια από τις τελευταίες ταινίες που είδα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, μιας που μέχρι και τον Οκτώβρη πια, οτι ταινιάκια προτείνω, θα προέρχονται από τις επιλογές μου στο κινηματογραφικό φεστιβάλ Αθηνών.  Για όσους ενδιαφέρονται, σήμερα θα κάνει πρεμιέρα η νέα ταινία του Jacques Audiard, "Rust and Bone" με την Marion Cottilard, την οποία βέβαια να θέλετε να δείτε, καλύτερα να κάνετε υπομονή μέχρι την επίσημη, έξοδό της στις αίθουσες, μιας που όπως ακούγεται, τόσο η πρεμιέρα, όσο και η επανάληψη της είναι ήδη, κλεισμένες.  Αν έτσι κι αλλιώς αποφασίσετε να μείνετε για ταινία σπίτι, τότε τσεκάρετε το σημερινό "Fear and Trembling", το οποίο παρά τον παραπλανητικό του τίτλο, δεν έχει καμία σχέση με ταινία θρίλερ/τρόμου.  Περίεργο φιλμάκι που για ακόμη μια φορά δεν είναι για όλα τα γούστα, αλλά περισσότερο για όσους θέλουν να δουν κάτι διαφορετικό και περίεργα τραγελαφικό.  Ξεκινάμε;

H Amelie (Sylvie Testud) είναι μια Βελγίδα, η οποία γεννήθηκε και έζησε τα πέντε πρώτα χρόνια της ζωή της στην Ιαπωνία.  Όταν ο καιρός πέρασε και έγινε μεγαλοκοπέλα, κατάφερε να κάνει το όνειρό της πραγματικότητα και να επιστρέψει και πάλι στη χώρα, που τόσο πολύ την είχε συγκλονίσει ήδη από πιτσιρίκι.
Αφού έκλεισε ένα μονοετές συμβόλαιο ως μεταφράστρια σε μια από τις μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρίες του κόσμου, την Yumimoto, υπέθεσε οτι τα πράγματα θα έβαιναν καλώς και οτι επιτέλους θα μπορούσε να κάνει αυτό που ήθελε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στη ζωή της: να εργαστεί και να ζήσει στην Ιαπωνία.
Ξεκινώντας λοιπόν από χαμηλά, η Amelie τα κατάφερε.  Τι ακριβώς;  Μα να πέσει ακόμη χαμηλότερα, εξαιτίας της άγνοιας και της δυσκολίας κατανόησης, της γιαπωνέζικης κουλτούρας και μάλιστα αυτής, που χαρακτηρίζει αυστηρές και μετρημένες επιχειρήσεις όπως η Yumimoto.  H Amelie θα αρχίσει να κάνει το ένα στραβοπάτημα μετά το άλλο (ξεκινώντας από το να μιλήσει γιαπωνέζικα μπροστά σε ένα συμβούλιο της εταιρίας.  Αυτή, μια δυτική!), με αποτέλεσμα ακόμη και η κατά τα άλλα γοητευτική και συμπαθητική προϊσταμένη της, Fubuki (Kaori Tsuji), να την βάλει στο στόχαστρο.  Τότε, η μικροσκοπική "westerner" θα καταλάβει πόσο δύσκολο και απαιτητικό είναι να αποτελεί κανείς μέρος του ανατολικού τρόπου σκέψης.  Ο ναι, ανάμεσα σε αλλαγές κωλόχαρτων, και σφουγγαρίσματος των τουαλετικών πατωμάτων, η Amelie θα έχει άφθονο χρόνο να σκεφτεί τι πήγε στραβά. Fear and trembling φίλοι μου, fear and trembling.

Η ταινία βασίζεται στην ομώνυμη νουβέλα της συγγραφέως Amelie Nothomb, η οποία κέρδισε για το βιβλίο της αυτό, το μεγάλο βραβείο της Γαλλικής Ακαδημίας το 1999.
Αν και ο τίτλος του ήταν για πολλούς κάπως διφορούμενος (μιας που μεταφράζεται ως 'amazement and trembling', αλλά και ως 'fear and trembling', παραπέμποντας περισσότερο σε φόβο και τρόμο, παρά σε εντυπωσιασμό), η απάντηση φαίνεται να δίνεται μέσα από τις πρώτες σελίδες, στις οποίες η Nothomb εξηγεί οτι ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από ένα πραγματικό, παραδοσιακό γεγονός, όπως αυτό συνηθιζόταν να συμβαίνει την εποχή του Αυτοκράτορα.  Πιο συγκεκριμένα αναφέρει πως κατά την ιστορική περίοδο μέχρι και το 1947, όταν και ο Αυτοκράτορας αντιμετωπιζόταν ως ένας επίγειος Θεός, οι πιστοί, έπρεπε να δείχνουν μπροστά του την ευλάβειά τους, με φόβο και δέος.
Παρά το γεγονός οτι οι περισσότεροι Ιάπωνες, δε γνωρίζουν μέχρι και σήμερα αυτή την-τείνει τρόπο-διαταγή, εντούτοις η εν δυνάμει, ιστορική αναφορά της Nothomb, μπορεί να εξηγήσει εύκολα και εύστοχα το περιεχόμενο της ταινίας, το οποίο λειτουργεί αφενός αφηγηματικά (για την καλύτερη δυνατή αναπαράσταση μιας πραγματικότητας, επί της οθόνης), και αφετέρου, ιδιαιτέρως καυστικά (και σε ορισμένες φορές με μια ξεκάθαρη διάθεση για μαύρο χιούμορ), με στόχο να βγάλει στην επιφάνεια τις τεράστιες πολιτισμικές διαφορές Ανατολής-Δύσης, καθώς και τις αδυναμίες της εκάστοτε πλευράς.

Τη σκηνοθεσία στη προκειμένη περίπτωση, ανέλαβε ο Γάλλος Alain Corneau, η τελευταία δουλειά του οποίου ήταν το "Love Crime" (2010-την οποία θα δούμε πάλι στις αίθουσες, αυτή τη φορά υπό την σκηνοθετική επιμέλεια του Brian de Palma και πρωταγωνίστριες τις Noomi Rapace και Rachel McAdams), λίγο πριν πεθάνει την ίδια χρονιά, σε ηλικία 67 ετών.
O Corneau μετρούσε στο ενεργητικό του αρκετές δουλειές, οι περισσότερες εκ των οποίων ήταν γαλλικής παραγωγής, ενώ είχε και το δικό του μερίδιο συμμετοχής στα διάφορα-ευρωπαϊκά ως επί το πλείστον-κινηματογραφικά φεστιβάλ.
To "Fear and Trembling" γυρίστηκε το 2003, και στην ουσία μπορεί κανείς να το χαρακτηρίσει ως μια στουντιακή ταινία, από την άποψη, οτι τα εξωτερικά πλάνα είναι ελάχιστα, σε σχέση με το πόσος χρόνος και χώρος καταναλώνεται μέσα στα γραφεία της επιχείρησης.
Η σκηνοθεσία είναι λιτή και απέριττη, με κάποια προτζεκτορικά τρικ που αναπαριστούν τις ονειροπολήσεις της Amelie (σε κάποιες σκηνές φαντάζεται οτι πετάει πάνω από την πόλη του Τόκιο) και ένα voice-over της πρωταγωνίστριας που λειτουργεί ως αφορμή για το ξεδίπλωμα της ιστορίας, η οποία λαμβάνει χώρο στο παρελθόν.  Στην ουσία η Amelie μας διηγείται την περιπέτειά της στην επιχείρηση της Yumimoto, με απώτερο και προφανή σκοπό, να υπάρξει και κάποιο ηθικό δίδαγμα στο τέλος αυτής.  Κατά τα άλλα η σκηνοθεσία είναι στρωτή, με μπόλικα cut και διαρκή γκρο πλάνα στους πρωταγωνιστές, και κυρίως στις δυο γυναίκες της ταινίας (πράγμα που έχει τη δική του σημασία, αν αναλογιστεί κανείς οτι μέσα στην ανδροκρατούμενη εταιρία, οι γυναίκες, είναι μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού).

Μεγάλης σημασίας για την παραγωγή νοημάτων, είναι βέβαια και ο ίδιος ο χώρος μέσα στον οποίο προσπαθεί να λειτουργήσει η Amelie.  Γραφεία μικρά, στημένα από την παραμικρή ένδειξη έντονου χρώματος, και μια πληθώρα ανθρώπων που εργάζονται χωρίς να σηκώνουν κεφάλι, αποτελούν απλά τις πρώτες ενδείξεις όσον αφορά την πορεία της-σε πρώτη φάση-χαρούμενης και ενεργητικής πρωταγωνίστριας.  Ακόμα και η παρουσία της στους δρόμους της Ιαπωνίας, ξεχωρίζει σαν τη μύγα μες το γάλα, αφού ο κόσμος που την περιτριγυρίζει είναι αγέλαστος και φουριόζος, δίνοντας αμέσως το στίγμα ενός λαού πειθαρχημένου και προσηλωμένου στις 'δικές του δουλειές'.  Ακόμα και από το ντύσιμο της Fubuki όμως, μπορεί κανείς να καταλάβει πολλά: επαγγελματισμός, αυστηρότητα, τελειότητα.  Ο καθένας μπορεί να προβεί εύκολα στις δικές του συγκρίσεις, και να τσιμπήσει από την αρχή όλα εκείνα τα μικρά, που ανάγουν όμως το νόημα μιας ταινίας σε μεγάλο.  Απλώς συγκρίνετε την αναμαλλιασμένη και παράταιρα ντυμένη Amelie, με την άψογα μακιγιαρισμένη και καθωσπρέπει Fubuki, και θα εντοπίσετε και εκεί το πολιτισμικό χάος το οποίο φαίνεται να διαχωρίζει τις δυο γυναίκες.
Η αλήθεια είναι πως στην προσπάθειά της η Nothomb να προβάλει το ισχυρό και απόλυτα επαγγελματικό προφίλ των Ιαπώνων, και κατ' επέκταση τη γενικότερη εικόνα που παρουσιάζουν ως λαός, ίσως και να το παράκανε λιγάκι με την υπέρ του δέοντος κακία και τα πισώπλατα μαχαιρώματα.  Εξάλλου τέτοια περιστατικά μπορούν να συμβούν οπουδήποτε, χωρίς να υπάρχει ένας πολιτισμικός γκρεμός στη μέση.

Από την άλλη μεριά, η ταινία σίγουρα προσφέρει και σε έναν, κάποιο βαθμό μια γεύση του αυστηρού κόσμου στον οποίο ζουν οι Ιάπωνες, ακόμα και αν πρόκειται για το επαγγελματικό τους περιβάλλον.  Και σίγουρα κάπου εκεί θα ανακαλύψετε και την μεγάλη ειρωνεία της ταινίας: πως γίνεται οι υψηλά ιστάμενοι, να ζητούν από την Amelie σεβασμό, ταπεινότητα και επαγγελματισμό, όταν την κατσαδιάζουν σαν υστερικοί, την αποκαλούν ηλίθια και δεν αναγνωρίζουν την πραγματική, επαγγελματική της δυνατότητα, για την οποία στην ουσία την προσέλαβαν;
Αυτή ακριβώς η δισυπόστατη φύση των Ιαπώνων είναι που τελικά οδηγεί την Amelie σε ένα βραχυκύκλωμα ολκής, δίνοντάς της έτσι ένα πρώτης τάξεως μάθημα για το τι πάει να πει Ανατολή. 
Πάντως εν μέσω προβληματικών σχέσεων και υποτιθέμενης ασέβειας απέναντι στην παράδοσή της Ιαπωνίας, μπορείς να εντοπίσεις και στοιχεία απτών, κοινωνικών θεμάτων, τα οποία ταλανίζουν την αμέμπτου ηθικής χώρα, μέχρι και τις μέρες μας.  Τρανό παράδειγμα η θέση της γυναίκας (η εργατική Fubuki, όσο σωστή και αν είναι στη δουλειά της, ποτέ δε θα φτάσει πιο ψηλά στην ιεραρχία της επιχείρησης), αλλά και η ανάγκη της νεότερης φουρνιάς Ιαπώνων, να μείνουν πιστοί στον 'θρύλο' της παράδοσής τους, παρά το γεγονός οτι ίσως και να μη συμφωνούν απόλυτα με αυτόν (χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Πρόεδρος, ο οποίος ενώ αντιλαμβάνεται τις ικανότητες της Amelie, δε μπορεί να κάνει τίποτα απολύτως προκειμένου να αλλάξει το ιαπωνικό σύστημα φιλτραρίσματος μελλοντικών, εταιρικών στελεχών).
Όσον αφορά τις ερμηνείες, βασικά είναι μια, αυτή της Sylvie Testud, η οποία φορτώνεται όλο το βάρος στις πλάτες της, και τα καταφέρνει περίφημα...awkwardly.  Με το διογκωμένο της βλέμμα, το μικροσκοπικό της ανάστημα και την αμφίεση παραδουλεύτρας, είναι οτι πιο ξεκάρφωτο θα μπορούσες να φανταστείς, μέσα στην σχιστομάτικη λαοθάλασσα της Yumimoto, δίνοντας παράλληλα μια νευρική και-εσκεμμένα-άτολμη ερμηνεία που κολλάει γάντι, απέναντι στους σαν στυλιάρια ξύλινους (και πάλι επίτηδες) συμπρωταγωνιστές της.
Το "Fear and Trembling" είναι μια κωμωδία περίεργη, που λίγοι θα την δουν, και ακόμα λιγότεροι θα την εκτιμήσουν.  Θεώρησα όμως οτι αξίζει να βρίσκεται στο blog εξαιτίας της διαφορετικής της προσέγγισης, όσον αφορά το θέμα στην διαφορά παράδοσης, ηθών και εθίμων, ανάμεσα στη σύγχρονη Ανατολή και Δύση.  Ρίξτε μια ματιά και στο trailer παρακάτω και η απόφαση δική σας.

Τι έμαθα από τη ταινία: Οτι υπάρχει σοκολάτα με γεύση πεπόνι (ιουυ), οτι όλοι κάποια στιγμή πετάνε τα ρούχα τους μέσα στο άδειο γραφείο και χοροπηδάνε γυμνοί και οτι η καλύτερη δουλειά για έναν "δυτικό" σύμφωνα με τη είναι να δουλεύει σκουπιδιάρης.


No trivia