To "Exit Through the Gift Shop", είναι μια ενδιαφέρουσα και ιδιάζουσα περίπτωση ντοκιμαντέρ, γεγονός που οφείλεται στην σταδιακή και τμηματική εναλλαγή του σκηνοθέτη από κάποιον άλλον (και συγκεκριμένα τον γνωστό-άγνωστο αρτίστα του δρόμου, Banksy), τη στιγμή που ο ίδιος ερασιτέχνης κινηματογραφιστής, γίνεται το αντικείμενο αναφοράς της ταινίας.
Πιο συγκεκριμένα, ο εκκεντρικός, Γάλλος Thierry Guetta (γνωστός πλέον στους "καλλιτεχνικούς" κόλπους ως 'Mr. Brainwash'), ένας wannabe σκηνοθέτης, είχε αποφασίσει να δημιουργήσει μια ταινία, αφιερωμένη στα προσωπικά ινδάλματα του δρόμου και συγκεκριμένα σε όλους εκείνους τους τύπους που είχαν καταφέρει να ανάγουν την "street art" σε-έτσι κι αλλιώς- πραγματική art, κοινωνό ποικίλων μηνυμάτων. Από τον Invader, ο οποίος αναπαριστά πάνω στους τοίχους τα πλασματάκια από το γνωστό arcade παιχνίδι, τα φαντασματάκια του Pac-Man και ένα σωρό άλλες λιλιπούτειες, αταρίστικες φιγούρες, και τον Borf, με την Big-Brother παρουσία του (πολλοί υποστήριξαν οτι η λέξη Borf, ήταν στην ουσία το ονοματικό ακρωνύμιο ενός φίλου του δημιουργού αυτής της graffiti καμπάνιας, ο οποίος είχε αυτοκτονήσει), μέχρι τον Shepard Fairey, τον διάσημο πλέον δημιουργό του συνθήματος ΟΒΕΥ, και όλων των ανάλογων ποστερο-ειδών που ακολούθησαν του συνθήματος, συμπεριλαμβανομένης φυσικά και της φάτσας του Barack Obama, o Guetta, προσπαθούσε μανιωδώς να εγκλωβίσει μέσα στην κάμερα-επέκταση χεριού, όλο τον παρεξηγημένο κόσμο της τέχνης του δρόμου, δείχνοντας τα πράγματα όπως ακριβώς είναι: απλά και ξεκάθαρα.
Βέβαια ο φιλόδοξος Thierry, ήθελε να συμπεριλάβει στη ταινία του, και το Ιερό Δισκοπότηρο της street art, τον Banksy, έναν μυστήριο και άγνωστο μέχρι και σήμερα (δεν έχουμε δει ποτέ το πρόσωπό του, καθώς ακόμα και στο ντοκιμαντέρ, η φωνή του είναι αλλοιωμένη και ο ίδιος βυθισμένος μέσα στο σκοτάδι της κουκούλας του) καλλιτέχνη, ο οποίος έχει δημιουργήσει ολόκληρη σχολή μέσω των καθαρά κοινωνικοπολιτικών του μηνυμάτων που παραπέμπουν σε ένα σωρό θέματα. Η προσκολλημένη θρησκεία, οι συνέπειες του πολέμου, η κατάχρηση της εξουσίας και η διαφθορά, είναι μόλις μερικά από τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται ο σπουδαίος αυτός, δημιουργός του δρόμου, καταφέρνοντας πάντα μέσα από τα έργα του να προκαλεί, να δηλώνει και κάθε φορά, να αυτοπροσδιορίζεται εκ νέου.
Έτσι λοιπόν, και χάρη σε μια ευτυχή σύμπτωση, ο Thierry θα καταφέρει να φιλμάρει τον Banksy εν ώρα δράσης και να μπει έτσι στον φιλικό του κύκλο.
Η αλήθεια είναι πως η ταινία μας θα μπορούσε να σταματάει κάπου εδώ, με την υπόθεση εξαντλημένη, αλλά και εμάς τους θεατές ικανοποιημένους, αφού το ταξίδι σε αυτή την, κακώς περιθωριοποιημένη, τέχνη, θα μας είχε γεμίσει χρώματα, ιδέες και εντυπώσεις. Παρόλα αυτά, το twist της συνέχειας είναι αυτό που καταφέρνει και απογειώνει το "Exit Through the Gift Shop", για έναν, βασικό λόγο: τη κάμερα είχε από την αρχή στο χέρι του ο Banksy. Και τώρα μας αποκαλύπτει τον πραγματικό λόγο για τον οποίο το έκανε αυτό.
Χρήμα, χρήμα και πάλι χρήμα. Μια λέξη η οποία μοιάζει να πηγαίνει εντελώς κόντρα απέναντι στις νόρμες και τους λόγους για τους οποίους η τέχνη του δρόμου ζει και ανθίζει μέρα με τη μέρα. Όλοι οι καλλιτέχνες οι οποίοι πέρασαν από τη ταινία του Banksy, ξεκίνησαν θέλοντας κάτι να πουν, κάτι να υποστηρίξουν και προφανώς, να αφυπνίσουν παράλληλα την κοινωνική συνείδηση, σαν άλλοι πρωταγωνιστές της ταινίας του Carpenter, "They Live!", εκεί οπού εξωγήινοι "ντυμένοι" άνθρωποι, κατευθύνουν υπογείως τη μάζα, μέσα από υποσυνειδησιακά μηνύματα, κρατώντας τους διαρκώς σε μια κατάσταση κατατονικής αποδοχής των πραγμάτων. Έτσι και εδώ οι πρωταγωνιστές της ταινίας, δεν έχουν ως πρωταρχικό στόχο το κέρδος (παρά το γεγονός οτι αργότερα, πολλά από τα έργα του Banksy πωλήθηκαν-και εξακολουθούν να πωλούνται-σε διάσημες γκαλερί, έναντι πολλών λιρών), αλλά την προσωπική έκφραση και την ανάγκη να δηλώσεις οτι υπάρχεις, μέσω του τρόπου που ξέρεις καλύτερα: δημιουργώντας τέχνη από το πουθενά.
Είτε αυτό λέγεται "παραδοσιακό", spray caned graffiti, στένσιλ graffiti, sticker art, ή κατασκευές από ποικίλα άλλα υλικά, αυτό που τα παραπάνω νεαρόπαιδα δημιουργούν, μπορεί να χαρακτηριστεί τελικά ως τέχνη; Είναι δηλαδή το γκράφιτι (και οτι αυτό εκπροσωπεί) μια νέα σελίδα στην πολύχρονη και πολύπαθη Ιστορία της Τέχνης; Πολλοί θα έλεγαν ναι, άλλοι θα κρατούσαν ουδέτερη στάση, ενώ σίγουρα θα υπήρχαν και αυτοί που θα δήλωναν ξεκάθαρα, οτι το graffiti δεν είναι τέχνη, είναι βανδαλισμός στη καλύτερη περίπτωση (γεγονός δηλαδή που ενισχύεται και από την αντίδραση της κατακρινόμενης από τον Banksy, δημόσιας εξουσίας, απέναντι στους περισσότερους street art δημιουργούς). Προσωπικά κρατώ θετική στάση απέναντι στο όλο δημιούργημα της "τέχνης του δρόμου", επειδή προέρχεται νομίζω από μια πολύ ισχυρή βάση, την οποία κανείς δε μπορεί να αμφισβητήσει: είναι μια μορφή τέχνης, που απευθύνεται σε όλους. Πλούσιοι, μικροαστοί, φτωχοί, νέοι και γέροι, όλοι έχουν τη δυνατότητα να απολαύσουν στην επόμενη γωνία, στον τούβλινο φράχτη και στον τσιμεντένιο τοίχο, μια ιδιαίτερη τέχνη, μια τέχνη τόσο περιορισμένης διάρκειας (αλήθεια, πόσο μπορεί να κρατήσει ένα από αυτά τα έργα, μέχρι να έρθει ο επόμενος που θα βάλει τη δική του σφραγίδα και πάει λέγοντας;), η αξία της οποίας έγκειται ακριβώς σε αυτό: στη πεπερασμένη της διάρκεια, και την free "συμμετοχή" του κοινού.
Ανάμεσα βέβαια σε όλους αυτούς που κάνουν τέχνη για να πουν κάτι, γιατί έτσι θέλουν να εκφραστούν και να εκφράσουν, πάντα θα υπάρχουν και εκείνοι οι οποίοι θα χάσουν το μέτρο, και θα καταλήξουν να είναι και οι ίδιοι χαμένοι.
Κάπως έτσι φαίνεται πως έγινε το πράγμα με τον Thierry Guetta, τον οποίο αναφέραμε και παραπάνω, και ο οποίος υποτίθεται, οτι ήταν ο δημιουργός αυτού του ντοκιμαντέρ. Όπως λοιπόν προέκυψε στη συνέχεια, ο Banksy δεν ήταν μόνο ο σκηνοθέτης της ταινίας, αλλά και αυτός που κατάφερε να κολλήσει με το γάντι στον τοίχο, τον Guetta και να θέσει τελικά πρώτος το ερώτημα του, "τι είναι Τέχνη".
Ακόμα και έτσι βέβαια δεν είμαστε σίγουροι οτι ο επονομαζόμενος πια, Mr. Brainwash, έχει αντιληφθεί το γεγονός οτι ο ίδιος δε μοιάζει να κάνει τέχνη, αλλά περισσότερο να αναπαράγει έργα διαφορετικών καλλιτεχνών, προσθέτοντας μόνο ελάχιστες, φαντασιακές πινελιές, εμπνευσμένες όμως και αυτές ξεκάθαρα από τη pop art και τον Andy Warhol, τα κόκαλα του οποίου μάλλον κάπου θα τρίζουν.
Ξεκινώντας με τις καλύτερες προθέσεις, αλλά καταλήγοντας σαν ένα από τα πολυάριθμα κακέκτυπα της τέχνης (που νομίζουν οτι κάνουν κάτι δημιουργικό, ενώ στην ουσία αναμασούν τη πρωτοποριακή δουλειά άλλων), ο Mr. Barainwash πέρασε στο άλλο στάδιο, αυτό του μαύρου προβάτου, αποκομίζοντας εκατομμύρια δολάρια από την πρώτη του έκθεση, η οποία κράτησε πάνω από δυο μήνες (ενώ ήταν προορισμένο να διαρκέσει για πέντε μέρες) και αυτό, γιατί όταν τα ζεστά δολάρια άρχισαν να γεμίζουν τις τσέπες, ο πάλαι ποτέ ταπεινός σκηνοθετάκος, σήκωσε κεφάλι, και αποφάσισε να περάσει από τα αλώνια στα σαλόνια. Τι κι αν κανένα από τα έργα δεν ήταν κατασκευασμένο από τον ίδιο (μιας που για την έκθεση κάλεσε μια στρατιά από δημιουργούς, προκειμένου να τους "μεταλαμπαδεύει" τις ιδέες του και εκείνοι να τις μεταφέρουν στο χαρτί ή όπου αλλού), τι κι αν κατέληξε να είναι απεχθής από όλους τους street artists που κάποτε τον άφηναν να καταγράφει τη δουλειά τους; O Mr. Brainwash έχει γίνει πλέον ένας από τους πιο πετυχημένους(;) αρτίστες, δημιουργώντας μάλιστα και το εξώφυλλο του-πιο pop art πεθαίνεις- album της Madonna, "Celebration". Και ερωτώ, ποιος φταίει για το φαινόμενο Mr. Brainwash; Ποιος φταίει που μια pure τέχνη του δρόμου, κατέληξε να πωλείται σε gallery, με τα κομμάτια να κοστολογούνται κατά τρόπο ξεδιάντροπο, από τον ίδιο τον δημιουργό, όσο θέλει; Και απαντώ. Εμείς.
Φαινόμενα ψευτοκουλτούρας υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν ακόμα και στη χώρα μας, και ένα μεγάλο κομμάτι που αναδεικνύει τέτοιου είδους άτομα, σίγουρα προέρχεται από εκεί.
Αν για να μας θεωρήσουν ψαγμένοι οι φίλοι και οι γκόμενοι/ες μας (η κοινωνία γενικώς), επισκεπτόμαστε gallery, εκθέσεις, πολιτιστικά δρώμενα και ένα σωρό άλλα events και δεν αντιλαμβανόμαστε οτι οχι μόνο εμείς φτάνουμε στα όρια του δήθεν, αλλά ίσως και να αναδεικνύουμει έτσι "ταλέντα" που ούτε κατά διάνοια είναι αυτό που δηλώνουν, τότε δε μπορεί, παρά να είμαστε άξιοι της μοίρας μας. Κάπως έτσι φαίνεται τουλάχιστον το πράγμα να λειτουργεί και στη ταινία, όταν τα πλήθη συρρέουν στην έκθεση, με άλλους να μην έχουν ιδέα τι θα δουν και άλλους να εκθειάζουν αυτό που βλέπουν, λες και δε πρόκειται για μια pop-αρτίζουσα τέχνη που υπάρχει εδώ και πενήντα χρόνια!
Αυτά φαίνεται πως είδε και ο Banksy, και αποφάσισε να μοιραστεί με τους θεατές, τις παγίδες του να θεωρήσε καλλιτέχνης, αλλά και του ποια πλευρά υπηρετείς: την αμιγώς καλλιτεχνική, την αμιγώς χρηματική ή κάτι που να αποτελεί έναν αρμονικό συνδυασμό και των δυο;
Ίσως το μοναδικό φάουλ του Banksy (που να το ήξερε ο Χριστιανός) είναι οτι έδωσε απλά την ώθηση ώστε να δημιουργηθεί το φαινόμενο Mr. Brainwash, από την άποψη οτι ήταν εκείνος που είπε στο τότε φίλο του Thierry, να ασχοληθεί με κάτι άλλο πέρα από τη σκηνοθεσία (στην οποία αναφέρει οτι ήταν εξίσου κακός), βάζοντάς τον εν μέρει στη θέση των ομοίων του. Ή τουλάχιστον έτσι κατάλαβε ο τρελο-Γάλλος, και έφτασε να βγάζει λεφτά με το τσουβάλι, μέσω μιας μη-τέχνης.
Όπως και να έχει το "Exit Through the Grift Shop" είναι ένα πανέξυπνο σχόλιο πάνω στη σύγχρονη κατάσταση των πραγμάτων, ειλικρινές και καυστικό όσο δε πάει. Δείτε το και δε θα χάσετε.
Τι έμαθα από τη ταινία: Οτι σύντομα θα φτιάξω έναν invader στο δωμάτιό μου, από πολύχρωμα post-its, οτι η εμμονή του Banksy με τα τρωκτικά είναι άκρως ενδιαφέρουσα και οτι ο Mr. Brainwash είναι από τις πιο cult μορφές που έχω δει τελευταία.
No trivia
Ας δούμε και λίγη "δουλειά"
Banksy
Invader
Shepard Fairey
Mr. Brainwash
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου